Συμμετοχή του Ειδικού Γραμματέα Κ.ΑΛ.Ο. Ευάγγελου Νικολαΐδη σε ημερίδα της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων την Τετάρτη 3/4/2019
Η Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων πραγματοποίησε ημερίδα με θέμα: “Η Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία μοχλός ανάπτυξης της Ισότητας των Φύλων” την Τετάρτη 3 Απριλίου 2019. Στη συγκεκριμένη ημερίδα ο Ειδικός Γραμματέας Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας κ. Ευάγγελος Νικολαΐδης παρέστη ως εισηγητής. Ο κ. Νικολαΐδης στη εισήγησή του ανέφερε τα εξής:
Θα κινηθώ φαινομενικά «εκτός θέματος», με την προσδοκία να προσεγγίσω εμμέσως τον τίτλο της ανακοίνωσης που μου προτάθηκε να αναπτύξω. Συγκεκριμένα θα επιχειρήσω να τεκμηριώσω την ορθότητα του τίτλου της ημερίδας, και με αυτόν τον τρόπο να αναδείξω ότι οι προσπάθειες για την ενίσχυση της Κ.ΑΛ.Ο. υπηρετούν συγχρόνως, και μάλιστα με τον καλύτερο τρόπο, την αρχή της ισότητας εν γένει και, συνεπώς, την ισότητα των φύλων.
Η κεντρική ιδέα που επιχειρώ να παρουσιάσω είναι ότι η Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία, γενικότερα ο χώρος της συλλογικής οικονομικής δραστηριότητας, συνιστά ένα προνομιακό πεδίο για την προώθηση της ισότητας των φύλων.
Αυτό το πλεονέκτημα της Κοινωνικής Οικονομίας προκύπτει από ορισμένα δομικά χαρακτηριστικά, που την διαφοροποιούν από τις άλλες μορφές οργάνωσης των οικονομικών – και όχι μόνο – δραστηριοτήτων, συμπεριλαμβάνοντας και άλλες πτυχές και μορφές οργάνωσης της κοινωνικής ζωής.
Το επιχείρημα στηρίζεται στα εξής στοιχεία:
Α. Ο χώρος της Κοινωνικής Οικονομίας εξ ορισμού συγκροτείται στη βάση συγκεκριμένων αρχών και αξιών, που συνίστανται στη συνεργασία επί ίσοις όροις, τόσο σε οικονομικούς όρους όσο και σε όρους δικαιωμάτων. Πρόκειται για την αρχή της ελεύθερης και εθελοντικής συμμετοχής, της μη διάκρισης στη βάση χρώματος, φύλου, θρησκεύματος ή ό,τι άλλου, στη δημοκρατική αρχή: ένα μέλος – μία ψήφος, κ.ά.
Συνεπώς πρόκειται για χώρο ο οποίος επιτρέπει την ανάδειξη δυνατοτήτων και πρωτοβουλιών που σε άλλα περιβάλλοντα δεν θα μπορούσαν να εκφραστούν.
Επιπλέον, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι ο χώρος της Κοινωνικής Οικονομίας προσελκύει ανθρώπους, οι οποίοι εκ προοιμίου αποδέχονται το ανωτέρω πλαίσιο αξιών.
Β. Έχοντας τα ανωτέρω χαρακτηριστικά, ο χώρος της Κοινωνικής Οικονομίας υπερτερεί έναντι των στοχευμένων πολιτικών για την προώθηση της ισότητας.
Το μειονέκτημα των στοχευμένων πολιτικών για την προώθηση της ισότητας είναι ότι χαρακτηρίζονται από μία εγγενή, ως εκ τούτου αναπόφευκτη και συνεπώς θα έλεγα θεμιτή, αντίφαση: Πρόκειται για τη θεματοποίηση της διάκρισης στην προσπάθεια για την υπέρβασή της και συνεπώς την έμμεση αναπαραγωγή της. Όπως, όμως, προείπα ο χώρος της Κοινωνικής Οικονομίας είναι απαλλαγμένος από την εν λόγω αντίφαση.
Η ισχυρή κοινωνική δυναμική που προσφέρουν οι συλλογικές οικονομικές δραστηριότητες αναδεικνύεται, αν γίνει κατανοητό και συνειδητοποιηθεί, ότι αυτές λειτουργούν με θεμελιωδώς άλλες/εναλλακτικές κοινωνικές-οικονομικές αξίες και αρχές από αυτές που κυριαρχούν.
Πρόκειται για μία ιδιαιτερότητα, που η βιωσιμότητά της έχει αποδειχθεί ιστορικά. Ο συνεργατισμός, δηλαδή η συνεργασία στη βάση συγκεκριμένων αρχών και αξιών, αντιμάχεται τον κυρίαρχο τρόπο παραγωγής, τον καπιταλισμό και ό,τι αυτός συνεπάγεται για τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, σχεδόν από τις απαρχές του. Ο συνεργατισμός, ήδη από το 1844, είχε φτάσει σε τέτοιο βαθμό ωριμότητας, ώστε οι βασικές αρχές που διατυπώθηκαν να ισχύουν έως και σήμερα.
Ανάμεσα σε αυτές τις αρχές, ο συνεταιρισμός του Rochdale, που ιδρύεται το συμβολικό 1844, εισάγει στο καταστατικό του τη δυνατότητα να γίνονται δεκτά ως μέλη και οι γυναίκες έχοντας, όπως όλοι, μία ψήφο. Μόλις δύο χρόνια αργότερα, το 1846, αυτό γίνεται πραγματικότητα με τη συμμετοχή της πρώτης γυναίκας, της Elisa Brierley, ως μέλος στον συνεταιρισμό. Είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτο, ότι η αναγνώριση του πολιτικού δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες στο Rochdale γίνεται το 1918, δηλαδή 72 χρόνια αργότερα και μάλιστα υπό όρους.
Κλείνοντας τη σύντομη παρένθεση της ιστορικής αναδρομής και επιστρέφοντας στη βιώσιμη ιδιαιτερότητα, ότι δηλαδή οι συνεταιρισμοί λειτουργούν με εναλλακτικές αξίες και αρχές από αυτές που κυριαρχούν, θα έλεγα ότι προεξάρχον παράδειγμα, αιχμή αυτής της ιδιαιτερότητας, αποτελούν οι γυναικείοι συνεταιρισμοί.
Οι συνεταιρισμοί γυναικών, που εμφανίζονται κυρίως στην περιφέρεια, συνιστούν ένα σαφές παράδειγμα για το πώς σε ένα μη ευνοϊκό κοινωνικό πλαίσιο, λειτουργούν ως υποδοχείς και ως χώρος έκφρασης μιας κοινωνικής δυναμικής που έρχεται ευθέως αντιμέτωπη και υπερβαίνει τα ποικίλα εμπόδια που κυριαρχούν έξω από την πόρτα του συνεταιρισμού.
Βέβαια, η ένταξη σε μία συλλογικότητα με οικονομικό σκοπό, αφ’ εαυτή, δεν συνεπάγεται την υπέρβαση των στερεοτυπικών αντιλήψεων, ούτε παράγει αυτομάτως αποτελέσματα, σε όρους ισότητας των φύλων. Η ισότητα των φύλων στο πλαίσιο του συνεργατισμού, παράγεται ως αποτέλεσμα μόνο κατόπιν έμπρακτης τήρησης των αρχών του. Συνεπώς, και στο πλαίσιο των συλλογικών οικονομικών δραστηριοτήτων, η ισότητα των φύλων μένει να αποδειχθεί.
Η συλλογική οικονομική δραστηριότητα μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα, αλλά ενδέχεται να αναδειχθεί και σε αντιπαράδειγμα, στον βαθμό που ματαιώσει τις προσδοκίες. Η ιστορική διαδρομή του συνεργατισμού προσφέρει και τέτοια αντιπαραδείγματα, τα οποία υπονομεύουν την αξιοπιστία και την ελκυστικότητα του θεσμού.
Ωστόσο, θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι, σε περιπτώσεις απόκλισης, οι αρχές του συνεργατισμού λειτουργούν ως μηχανισμοί διόρθωσης των στάσεων, συμπεριφορών και πρακτικών που αντιβαίνουν τις αρχές. Με άλλα λόγια, ο συνεργατισμός διαθέτει μηχανισμούς που επιτρέπουν τον αυτοέλεγχο και την αυτορρύθμιση. Συνεπώς, το ζητούμενο είναι η διαρκής, συστηματική προσπάθεια με πυξίδα αξίες και αρχές.
Σε κάθε περίπτωση, η συλλογική οικονομική δραστηριότητα δίνει μία ακόμη ευκαιρία, καθώς συνιστά ένα ακόμη, και μάλιστα προνομιακό, πεδίο δοκιμασίας και διεκδίκησης της ισότητας.
Όσον αφορά την σχετική πολιτική, το ζητούμενο δεν είναι απλώς η διατύπωση της πολιτικής βούλησης και η διακήρυξη αρχών, αλλά η μετατροπή τους σε πράξη.
Μια τέτοια αντίληψη για τον ρόλο της πολιτικής, απέχει από:
- την ηθικολογία
- την στερεοτυπική υπερευαισθησία
- τον στερεοτυπικό διακηρυκτικό λόγο
- και τη στερεοτυπική ανερμάτιστη υπεραισιοδοξία, η οποία ανακυκλώνει και αντλεί απλώς από την ρητορική.
Τέτοιες αντιλήψεις απλώς υπονομεύουν την αξιοπιστία και την εμπιστοσύνη, δεν αναδεικνύουν την ουσία του προβλήματος των διακρίσεων και καταλήγουν σε επιφανειακές και ατελέσφορες πρακτικές.
Συνεπώς, κατά την άποψή μου η υπηρέτηση της υπόθεσης της ισότητας των φύλων περνάει μέσα από μία συγκροτημένη και ρεαλιστική στρατηγική ανάπτυξης των συλλογικών μορφών οργάνωσης της οικονομικής δραστηριότητας, της Κ.ΑΛ.Ο., της Κοινωνικής Οικονομίας.
Μία θεμελιώδης πολιτική προϋπόθεση για την πραγμάτωση μιας τέτοιας στρατηγικής είναι η θετική διάκριση αυτών των μορφών οργάνωσης, με τρόπο που να μην υπονομεύεται, μέσω της υπερπροστασίας, αλλά, αντιθέτως, να ενισχύεται η οικονομική τους αυτοδυναμία.
Μεταξύ άλλων, αυτό θα είναι και ένα από τα θέματα που θα αναπτυχθούν στην διημερίδα που πραγματοποιείται Δευτέρα 8 και Τρίτη 9 Απριλίου, με σκοπό την ενημέρωση των στελεχών των Κέντρων Στήριξης που αναλαμβάνουν κρίσιμο ρόλο στη διάδοση της Κ.ΑΛ.Ο.
Περιττό να αναφέρω ότι στα θέματα της διημερίδας συγκαταλέγεται και η μέριμνα για την αξιοποίηση της Κ.ΑΛ.Ο. ως μέσο για την υπηρέτηση της υπόθεσης της ισότητας των φύλων και θα υπάρξει σχετική παρέμβαση, μαζί με άλλες παρεμβάσεις για θέματα Ρομά, ατόμων με αναπηρία, κ.ά.
Κλείνοντας, θα ήθελα να χαιρετίσω την πρωτοβουλία των διοργανωτών, και να σημειώσω ότι την αντιλαμβάνομαι ως τμήμα της γενικότερης διυπουργικής συνεργασίας σε θέματα Κ.ΑΛ.Ο. την οποία, από κοινού, θα πρέπει να σχεδιάσουμε και να υλοποιήσουμε.