Ομιλία του Ειδικού Γραμματέα Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας κ. Ευάγγελου Νικολαΐδη στο Δεύτερο Διεθνές Φόρουμ Συνεταιριστικού Δικαίου
Ο Ειδικός Γραμματέας Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας κ. Ευάγγελος Νικολαΐδης παρέστη και απεύθυνε χαιρετισμό την πρώτη ημέρα των εργασιών του 2ου Διεθνούς Φόρουμ Συνεταιριστικού Δικαίου, το οποίο πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα από 26 έως 28 Σεπτεμβρίου 2018.
Στην ομιλία του ο κ. Νικολαΐδης ανέφερε τα εξής:
“Η ελληνική κοινωνία και οικονομία βρέθηκε αντιμέτωπη σχεδόν ταυτόχρονα με δύο μεγάλες και παρατεταμένες κρίσεις, την οικονομική και την προσφυγική. Οι επιπτώσεις των εν λόγω κρίσεων διαχέονται και αποκτούν σωρευτικές και πολλαπλασιαστικές επιδράσεις (κοινωνικές, πολιτικές κ.λπ.) σε διαφορετικούς χρόνους επώασης και εκδήλωσης.
Και στα δύο αυτά μέτωπα, δηλαδή της οικονομικής και προσφυγικής κρίσης, αλλά και στα πεδία των έμμεσων επιπτώσεών τους, η Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία, και το πλέον αναπτυγμένο τμήμα της, οι συνεταιρισμοί, είναι δυνατόν να αποτελέσουν μέρος της λύσης, πλάι στις δραστηριότητες του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα. Ήδη την περίοδο της οικονομικής κρίσης η συνεισφορά της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας στην αντιμετώπιση βασικών αναγκών πολύ μεγάλου μέρους του πληθυσμού υπήρξε καθοριστική.
Χωρίς να παραγνωρίζεται η μακρά παράδοση και σημαντική συνεισφορά της συνεταιριστικής ιδέας στην Ελλάδα (παραπέμπω στον 1ο νόμο περί συνεταιρισμών το 1915, δηλαδή μόλις 10 χρόνια μετά την ίδρυση της Διεθνούς Συνεταιριστικής Ένωσης το 1895), η παρακαταθήκη της περιόδου από το 2010 έως σήμερα, συνιστά μία ελπιδοφόρα βάση για την περαιτέρω ανάπτυξη του χώρου.
Για τους παραπάνω λόγους, αλλά και διότι πρόκειται για έναν χώρο με πολλές δυνατότητες και συγχρόνως πολλούς ανασταλτικούς παράγοντες, απαιτείται πολυδιάστατη στήριξη από την Πολιτεία: πολιτική, θεσμική, οικονομική, αλλά και σε άλλα επίπεδα όπως π.χ. είναι η εκπαίδευση.
Με αυτή την έννοια, τα θέματα των εισηγήσεων του συνεδρίου συνάδουν με τους περισσότερους από τους κρίσιμους τομείς στήριξης, που μόλις ανάφερα, και συνεπώς θεωρώ ότι από τις διαδικασίες του συνεδρίου θα προκύψει πλούσιο υλικό, τόσο για θεωρητική εμβάθυνση όσο και για τη διαμόρφωση συγκεκριμένων πολιτικών.
Η ελληνική οικονομία δείχνει σημάδια ανάκαμψης. Ωστόσο η επούλωση των οικονομικών και πολύ περισσότερο των κοινωνικών πληγών θα απαιτήσει περισσότερο χρόνο. Η διάσταση του χρόνου είναι σημαντική, διότι ο στόχος δεν περιορίζεται στην επαναφορά (σε όρους οικονομικούς, κοινωνικούς, δικαιωμάτων κ.λπ.) στο επίπεδο του 2010, αλλά στην συνάντηση της νοητής τροχιάς, που θα βρισκόμασταν, χωρίς την μεσολάβηση της κρίσης. Βέβαια, ο χρόνος από μόνος του δεν συνιστά επαρκή παράμετρο για την αποκατάσταση. Για τον λόγο αυτό απαιτείται επιπροσθέτως μία ανάπτυξη με όρους διάχυσης του οφέλους, ανάκτησης των δικαιωμάτων, αξιοπρεπών συνθηκών εργασίας και κοινωνικής συνοχής. Τα εγγενή χαρακτηριστικά των συνεταιρισμών, της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας γενικότερα, συνάδουν και μπορούν να υπηρετήσουν την ανάπτυξη, με τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που ανέφερα. Επιπλέον, καθοριστική σημασία έχει το χαρακτηριστικό ότι ενεργοποιείται η ίδια η κοινωνία.
Ωστόσο θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι οι συνεταιρισμοί και οι λοιποί φορείς της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας, καλούνται να αναπτύξουν οικονομικά βιώσιμη δραστηριότητα (να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας, να καλύψουν τις ανάγκες των μελών τους και αναλόγως του χαρακτήρα τους να καλύψουν και ευρύτερες κοινωνικές ανάγκες), σε ένα περιβάλλον το οποίο χαρακτηρίζεται από σχεδόν δεδομένο δημοσιονομικό πλαίσιο (παρά τις αλλαγές από τον Αύγουστο του 2018) χρηματοπιστωτικής στενότητας και τους περιορισμούς που θέτει η χαμηλή εγχώρια αγοραστική δύναμη. Πρόκειται για ένα πλαίσιο που δυσχεραίνει την ανάπτυξη και του ιδιωτικού τομέα, τουλάχιστον του τμήματος που δεν έχει πρόσβαση στη διεθνή αγορά.
Στις συνθήκες αυτές, οι στοχευμένες πολιτικές, η δίκαιη κατανομή και η χρηστή διαχείριση των πόρων, καθώς και η αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων από την πλευρά της Πολιτείας, χωρίς βέβαια να θιχθεί η ανεξαρτησία του χώρου, αναδεικνύονται σε κρίσιμα ζητήματα.
Περνώντας σε ένα άλλο επίπεδο, με περισσότερο θεωρητικές πτυχές, αλλά με προφανείς πρακτικές-οικονομικές διαστάσεις, θεωρώ ότι ο συνεταιρισμός ως θεσμός, εκτός από την οικονομική και κοινωνική διάσταση της συμβολής του, είναι δυνατόν, στη βάση των συνεταιριστικών αρχών, να συμβάλλει στην κατανόηση και αποσαφήνιση του περιεχομένου των εννοιών που χρησιμοποιούνται για την περιγραφή της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας.
Η οργάνωση της συζήτησης για την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία, απαιτεί ένα ελάχιστο κοινό πεδίο αναφοράς όσον αφορά στο περιεχόμενο βασικών εννοιών. Ως κρίσιμες έννοιες αναφέρονται μεταξύ άλλων: το κέρδος, το πλεόνασμα, η μερίδα, η μετοχή, το μέρισμα, το ατομικό-συλλογικό-κοινωνικό όφελος, το εμπόρευμα και προϊόν, η ανταλλαγή, ο αντιπραγματισμός, η αξία, το χρήμα και οι λειτουργίες του χρήματος, το νόμισμα, η εργασία και η αμοιβή της εργασίας, η μισθωτή και η εθελοντική εργασία, τα δημόσια, ιδιωτικά και κοινά αγαθά, η αγορά, η αποταμίευση, η συσσώρευση, η επένδυση.
Ωστόσο, η αποσαφήνιση των εννοιών δεν επαρκεί για την άρση της σύγχυσης περί την κοινωνική οικονομία. Πέραν αυτής είναι αναγκαία η επεξήγηση του τρόπου με τον οποίο γίνεται η χρήση τους. Επί παραδείγματι, στην περίπτωση των συνεταιρισμών δεν αρκεί μόνο η διάκριση της έννοιας του «κέρδους» και του «πλεονάσματος». απαιτείται περαιτέρω η αναφορά στον λόγο και στον τρόπο που γίνεται η διαχείρισή τους. Μόνο κατόπιν και αυτής της αποσαφήνισης είναι δυνατόν να γίνουν αντιληπτές οι οικονομικές, κοινωνικές και οι αλληλέγγυες προεκτάσεις των συνεταιρισμών.
Ο ρόλος του πλαισίου αρχών και εννοιών αναφοράς, είναι δυνατόν να αποδοθεί στην έννοια και στις αρχές των συνεταιρισμών, συμπεριλαμβανομένης της ανάλυσής τους. Ο συνεταιρισμός, ως οικονομικός φορέας με κοινωνικό περιεχόμενο, και ως η παλαιότερη μορφή της κοινωνικής οικονομίας, που έχει αντέξει στον ανταγωνισμό από την αγορά και στις πιέσεις από την πλευρά του κράτους, έχει διαμορφώσει αρχές σαφώς διατυπωμένες, συνεκτικές, ευρέως αποδεκτές και ιστορικά δοκιμασμένες. Συνεπώς ο συνεταιρισμός συγκεντρώνει ισχυρές ιδιότητες, ώστε να χρησιμοποιηθεί ως αφετηρία της συζήτησης και ως «μέτρο» για την αποσαφηνιστική αντιπαραβολή των νέων μορφών της κοινωνικής οικονομίας.
Προτείνεται, δηλαδή, οι αρχές που διέπουν τους συνεταιρισμούς να χρησιμοποιηθούν όχι ως οι μοναδικές, οι καλύτερες και υπέρτερες αρχές, αλλά ως το πλαίσιο των αρχών αναφοράς, με στόχο την οργάνωση της συζήτησης, την κατανόηση και οριοθέτηση της Κοινωνικής Οικονομίας, την κατηγοριοποίηση των διαφοροποιήσεων και των ποικίλων νέων μορφών που αυτή λαμβάνει.
Η αντιπαραβολή θα αναδείξει τα κοινά και αποκλίνοντα στοιχεία των νέων μορφών της κοινωνικής οικονομίας, σε σχέση με κάτι που ήδη είναι γνωστό και περισσότερο σαφές, δηλαδή τον συνεταιρισμό. Με τη σειρά της η αποσαφήνιση των εννοιών θα λειτουργήσει θετικά στη διάδοση της ιδέας της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας.”